ลาภํ ลภิตฺวา หิ อิฏฺฐานิฏฺฐํ สุนฺทราสุนฺทรญฺจ วิตกฺเกเนว วินิจฺฉินาติ – ‘เอตฺตกํ เม รูปารมฺมณตฺถาย ภวิสฺสติ , เอตฺตกํ สทฺทาทิอารมฺมณตฺถาย , เอตฺตกํ มยฺหํ ภวิสฺสติ, เอตฺตกํ ปรสฺส, เอตฺตกํ ปริภุญฺชิสฺสามิ, เอตฺตกํ นิทหิสฺสามี’ติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ลาภํ ปฏิจฺจ วินิจฺฉโย’’ติฯ

ฉนฺทราโคติ เอวํ อกุสลวิตกฺเกน วิตกฺกิเต วตฺถุสฺมิํ ทุพฺพลราโค จ พลวราโค จ อุปฺปชฺชติฯ อิทญฺหิ อิธ ฉนฺโทติ ทุพฺพลราคสฺสาธิวจนํ ฯ อชฺโฌสานนฺติ อหํ มมนฺติ พลวสนฺนิฏฺฐานํฯ ปริคฺคโหติ ตณฺหาทิฏฺฐิวเสน ปริคฺคหกรณํฯ มจฺฉริยนฺติ ปเรหิ สาธารณภาวสฺส อสหนตาฯ เตเนวสฺส โปราณา เอวํ วจนตฺถํ วทนฺติ – ‘‘อิทํ อจฺฉริยํ มยฺหเมว โหตุ, มา อญฺญสฺส อจฺฉริยํ โหตูติ ปวตฺตตฺตา มจฺฉริยนฺติ วุจฺจตี’’ติฯ อารกฺโขติ ทฺวารปิทหนมญฺชุสโคปนาทิวเสน สุฏฺฐุ รกฺขณํฯ อธิกโรตีติ อธิกรณํ; การณสฺเสตํ นามํฯ อารกฺขาธิกรณนฺติ ภาวนปุํสกํ; อารกฺขเหตูติ อตฺโถฯ ทณฺฑาทานาทีสุ ปรนิเสธนตฺถํ ทณฺฑสฺส อาทานํ ทณฺฑาทานํฯ เอกโตธาราทิโน สตฺถสฺส อาทานํ สตฺถาทานํฯ กลโหติ กายกลโหปิ วาจากลโหปิฯ ปุริโม ปุริโม วิโรโธ วิคฺคโห, ปจฺฉิโม ปจฺฉิโม วิวาโทฯ ตุวํ ตุวนฺติ อคารววจนํ, ตฺวํ ตฺวนฺติ อตฺโถฯ

[964] อิญฺชิตานีติ อิญฺชนานิ จลนานิฯ อสฺมีติ อิญฺชิตเมตนฺติอาทีหิ สพฺพปเทหิ มาโนว กถิโตฯ อหนฺติ ปวตฺโตปิ หิ มาโน อิญฺชิตเมว, อยมหนฺติ ปวตฺโตปิ, เนวสญฺญีนาสญฺญี ภวิสฺสนฺติ ปวตฺโตปิฯ เสสนวเกหิปิ มาโนว กถิโตฯ มาโน หิ อิญฺชนโต อิญฺชิตํ, มญฺญนโต มญฺญิตํ, ผนฺทนโต ผนฺทิตํ, ปปญฺจนโต ปปญฺจิตํฯ เตหิ เตหิ การเณหิ สงฺขตตฺตา สงฺขตนฺติ จ วุจฺจติฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

นวกนิทฺเทสวณฺณนาฯ

(10.) ทสกนิทฺเทสวณฺณนา

[966] ทสกนิทฺเทเส กิเลสา เอว กิเลสวตฺถูนิฯ อาฆาตวตฺถูนิ ปเนตฺถ ‘‘อนตฺถํ เม อจรี’’ติอาทีนํ วเสน อวิโกเปตพฺเพ ขาณุกณฺฏกาทิมฺหิปิ อฏฺฐาเน อุปฺปนฺนาฆาเตน สทฺธิํ วุตฺตานิฯ

[970] มิจฺฉตฺเตสุ มิจฺฉาญาณนฺติ ปาปกิริยาสุ อุปายจินฺตาวเสน ปาปํ กตฺวา ‘สุกตํ มยา’ติ ปจฺจเวกฺขณากาเรน อุปฺปนฺโน โมโหฯ

มิจฺฉาวิมุตฺตีติ อวิมุตฺตสฺเสว สโต วิมุตฺตสญฺญิตาฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

ทสกนิทฺเทสวณฺณนาฯ

ตณฺหาวิจริตนิทฺเทสวณฺณนา

[973] ตณฺหาวิจริตนิทฺเทเส ตณฺหาวิจริตานีติ ตณฺหาสมุทาจารา ตณฺหาปวตฺติโยฯ อชฺฌตฺติกสฺส อุปาทายาติ อชฺฌตฺติกํ ขนฺธปญฺจกํ อุปาทายฯ อิทญฺหิ อุปโยคตฺเถ สามิวจนํฯ อสฺมีติ โหตีติ ยเทตํ อชฺฌตฺตํ ขนฺธปญฺจกํ อุปาทาย ตณฺหามานทิฏฺฐิวเสน สมูหคาหโต ‘อสฺมี’ติ โหติ, ตสฺมิํ สตีติ อตฺโถฯ อิตฺถสฺมีติ โหตีติอาทีสุ ปน เอวํ สมูหโต ‘อห’นฺติ คหเณ สติ ตโต อนุปนิธาย จ อุปนิธาย จาติ ทฺวิธา คหณํ โหติฯ ตตฺถ อนุปนิธายาติ อญฺญํ อาการํ อนุปคมฺม สกภาวเมว อารมฺมณํ กตฺวา ‘อิตฺถสฺมี’ติ โหติ; ขตฺติยาทีสุ ‘อิทํปกาโร อห’นฺติ เอวํ ตณฺหามานทิฏฺฐิวเสน โหตีติ อตฺโถฯ อิทํ ตาว อนุปนิธาย คหณํฯ อุปนิธาย คหณํ ปน ทุวิธํ โหติ – สมโต จ อสมโต จฯ ตํ ทสฺเสตุํ เอวสฺมีติ จ อญฺญถาสฺมีติ จ วุตฺตํฯ ตตฺถ เอวสฺมีติ อิทํ สมโต อุปนิธาย คหณํ; ยถา อยํ ขตฺติโย, ยถา อยํ พฺราหฺมโณ, เอวํ อหมฺปีติ อตฺโถฯ อญฺญถาสฺมีติ อิทํ ปน อสมโต คหณํ; ยถายํ ขตฺติโย, ยถายํ พฺราหฺมโณ, ตโต อญฺญถา อหํ หีโน วา อธิโก วาติ อตฺโถฯ อิมานิ ตาว ปจฺจุปฺปนฺนวเสน จตฺตาริ ตณฺหาวิจริตานิฯ ภวิสฺสนฺติอาทีนิ ปน จตฺตาริ อนาคตวเสน วุตฺตานิฯ เสสํ ปุริมจตุกฺเก วุตฺตนเยเนว อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ อสฺมีติ สสฺสโต อสฺมิฯ สาตสฺมีติ อสสฺสโต อสฺมิฯ อสสฺมีติ สตสฺมีติ วา ปาโฐฯ ตตฺถ อตฺถีติ อสํ; นิจฺจสฺเสตํ อธิวจนํฯ สีทตีติ สตํ; อนิจฺจสฺเสตํ อธิวจนํฯ อิติ อิมานิ ทฺเว สสฺสตุจฺเฉทวเสน วุตฺตานีติ เวทิตพฺพานิฯ อิโต ปรานิ สิยนฺติอาทีนิ จตฺตาริ สํสยปริวิตกฺกวเสน วุตฺตานิฯ ตานิ ปุริมจตุกฺเก วุตฺตนเยเนว อตฺถโต เวทิตพฺพานิฯ อปาหํ สิยนฺติอาทีนิ ปน จตฺตาริ ‘‘อปิ นามาหํ ภเวยฺย’’นฺติ เอวํ ปตฺถนากปฺปนวเสน วุตฺตานิฯ ตานิ ปุริมจตุกฺเก วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพานิฯ เอวเมเตสุ –